Мазаалайг тодорхойлох “өргөст тор”

2022-05-06
Нийтэлсэн: Админ
 4 мин унших

П.АМГАЛАНБАЯР

Манай сурвалжлах баг говь цөлд амьдардаг дэлхийн цорын ганц баавгай буюу зөвхөн Монголын говьд байдаг мазаалайн нутгийг зорилоо. Бид явсаар говийн их дархан цаазат газрын томоохон баянбүрдийн нэг Шар усны баянбүрдэд очсон юм. Мазаалай нь говийн төдийгүй баянбүрдийн биоценозид орон зай,  идэш тэжээлийн гинжин холбоонд тодорхой үүрэг гүйцэтгэдэг аж. Мөн холимог идэштэн боловч идэш тэжээлийн дийлэнх хувийг бажууны үндэс, зээргэнэ, хөмөл,таана сонгино, намхан гишүүн, хармаг жимс гэсэн ургамал эзэлдэг. Жижиг мэрэгчид, гүрвэл, хорхой шавьжаар хооллодог байна.

Мазаалай хаврын идэш тэжээл багатай үед нэмэлт тэжээлээр хооллодог

Гэрэл зургийг Б.Батхуяг

Их говьд орших  гайхалтай тогтоц бүхий нутаг бол баянбүрдүүд байдаг. Бид Шар усны баянбүрдэд очиход уулс хаяалсан их хөндийд шаргал тал халиуран харагдаж байлаа. Мөн тор татсан хоёр хэсэг газарт том дөрвөлжин төмөр сав байсан нь  мазаалайг хооллодог тэжээлийн сав аж. Шар усны баянбүрд нь зэрлэг амьтдын гол байршил. Тэр дундаа мазаалай баавгай голчлон амьдардаг нутаг юм. Говийн их дархан цаазат газарт 1986 оноос мазаалай баавгайд нэмэлт тэжээл өгөхөөр сав байршуулж эхэлсэн байна. Анх долоон тэжээлийн сав байсан бол одоо 17 цэгт 36 ширхэгийг байршуулжээ. Уг саванд  хавар, намар нэмэлт хорголжин тэжээл хийдэг байна. Учир нь мазаалай хаврын идэш тэжээл багатай үе болон намар ичээнд орохоос өмнө нэмэлт тэжээлээр хооллодог аж. Нэг удаадаа таван тонн тэжээл тавьж өгдөг байна.

Тэжээлийн савны гадуур татсан тор нь  мазаалай баавгайн үсний дээж авах зориулалттай. Тус торон дээгүүр болон доогуур мазаалай орж тэжээлээ идсэнээр, торонд мазаалайн үс наалдаж үлдэх бөгөөд  нас, хүйс, тоо толгойг  тодорхойлох судалгаанд ашигладаг байна. Мөн тус бүсэд хяналтын камерууд байршуулсан байлаа. Байгаль хамгаалагчийн хэлснээр өнгөрсөн гуравдугаар сарын 2-ноос хойш 701 зураг камерт буужээ. Бүх цэг дээр 200 гаруй автомат камер суурилуулсан байна. Ингэснээр хэдэн цагт мазаалай ирж хооллож байна. Өдөр нь хэр халуун байсан бэ гэсэн мэдээллийг цуглуулдаг байна. Биднийг очсны дараа байгаль хамгаалагч хяналтын камераа шалгахад сүүлийн долоо хоногт мазаалай ирээгүй байлаа. Учир нь шинэ ургамал ногоо цухуйж, байгаль дэлхий өнгөө засаж буй энэ үед амьтад уул руу  өвс ургамал  хөөгөөд явчихдаг учраас зам дагуу харагдахгүй байгаа аж.

 Зэрлэг амьтдын хувьд бидний зорьж очсон Шар усны баянбүрдэд хавар эрт, намрын сүүлээр ирж ус уугаад явдаг. Түүнчлэн энэ бүс нутагт дэлхийн хэмжээнд хоёр газарт амьдардаг хавтгай байдаг. Хавтгай хил залгаа бүс нутагт амьдардаг бөгөөд дэлхийн хэмжээнд 1000 гаруй байдгаас 500 орчим нь Монголын говийн их дархан цаазат газарт амьдарч байна. Түүнчлэн энэ бүс нутагт хулан, аргал, янгир,  ирвэс шилүүс гэсэн 17 зүйл амьтан ирж ундаалж, суурьшдаг аж.

Говийн их дархан цаазат газар 51 мазаалай амьдарч байна

Гэрэл зургийг Б.Батхуяг

2019 онд судлаач Т.Одбаяр  докторын зэрэг хамгаалсан мазаалай баавгайн тоо толгой, генетик мониторингоос харахад 1996 оноос эхлэн 2018 оныг хүртэл мазаалай голлон тархаж буй баянбүрдүүдээс нийт 2660 ширхэг мазаалайн үс цуглуулжээ.  Судалгааны явцад 65 ялгаатай бодгаль илрүүлсэн байна. Энэ нь Монгол Улсад төдийгүй дэлхийд  цөөнд тооцогдох  урт хугацааны томоохон судалгаа болсон байна.

 Түүнчлэн говьд суурьшин амьдардаг мазаалайг хамгаалах зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газар, БНХАУ-тай хамтран төсөл хэрэгжүүлж байгаа аж. Уг төслийн хүрээнд автомат камер суурилуулах, генетикээр мазаалайн  тоо толгой тогтоох ажил хийж байгааг албаныхан хэллээ. Энэ оны судалгааны дүнгээр өнөөдрийн  байдлаар мазаалайн тоо толгой 51 байгааг судлаачид урьдчилсан байдлаар ирүүлсэн байна. Гэхдээ уг судалгааны үр дүн олон улсын сэтгүүл дээр гарч байж  баталгаажих юм.

Мазаалай  20 орчим жил насалдаг

Мазаалай  20 орчим жил насалдгийг судлаачид тогтоосон байна. Мазаалай хоёр жилийн хугацаанд төллөж, 1-2 бамбарууш гаргадаг. Бамбаруушаа хоёр жил  дагуулж яваад, 3-4 дэх жилээсээ дахин төллөнө. Хүйсийн хувьд эр нь илүү давамгай байна.

 Говийн их дархан цаазат газарт байгаль хамгаалагчид сардаа хоёр удаа очиж, үсний дээж болон  камераа шалгадаг. Ингэхдээ мазаалайн үсний дээжийг цуглуулж судлаачдад явуулдаг байна. Автомат камерын тусламжтай дата боловсруулдаг. Одоогоор дархан газрын 4.6 сая дата мэдээлэл цуглуулжээ. Дата мэдээллийг боловсруулахад дор хаяж  2-3 жил шаарддаг болохоор үр дүн нь шууд гарах боломжгүй. Түүнчлэн байгаль хамгаалагчдын хувьд хамгийн хүнд нөхцөлд буюу мотоциклиор 650-1500 км явж үүргээ гүйцэтгэдэг аж.

Энэ үеэр Говийн их дархан цаазат газрын дарга Ч.Баярбат "2018 онд “Говийн гайхамшигт зургаа” гуравдугаар  уулзалт тусгай хамгаалалттай газар Эхийн голд болсон.  Энэ уулзалтаар хятадууд хилийн зурвасын дагуу тор татчихсан тор болгонл хаалга байна. Шуургатай үед  хаалгаа нээж ан амьтад  гараад байна гэсэн мэдээлэл  ирсний дагуу Парагийн амьтны хүрээлэн, Английн болон Монголын хавтгай хамгаалах сантай хамтарч 2018-2021 оны хооронд нийт хил дагуу 89 автомат камер тавьсан. Мөн дөрвөн баянбүрд, хилийн баганын ойролцоо говийн их дархан цаазат газарт 380 гаруй,  нийт 38 цэг дээр 210 автомат камер байршуулсан.  Үүний үр дүн  ирэх аравдугаар сард гарна. Ан амьтад үнэхээр хилийн зурвасаар гарч байгаа эсэх судалгаа гарна" гэж байлаа.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2022 ОНЫ ТАВДУГААР САРЫН 6. БААСАН ГАРАГ. № 91 (6823)

 

Н.Учрал: Олон жил ярьсан гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг ямар нэг улс төржилтгүй урагшлуулах хэрэгтэй

УИХ-ын намрын чуулган даваа гарагт нээлтээ хийж Засгийн газраас өргөн барьсан ирэх оны Төсвийн тухай хуулийг

30 мин
Улс төр, хууль хяналтынхны “акц”-ууд давхцаад байгаа нь тохиолдол уу?

Эрх баригч МАН-ын даргын “сунгаа” явж байна. Урьд урьдынхаас өөрөөр, ширүүн өрнөж бай

30 мин
М.Энхцэцэг: Асуудлыг шийдэхийн тулд хамгийн түрүүнд хууль эрх зүйн орчныг шинэчлэх зайлшгүй шаардлагатай

Эрчим хүчний тухай, Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай, Эрчим хүчний хэмнэлтийн тухай

30 мин
БРИКС-ийн түншлэл: Эдийн засгийн шинэ боломжууд

Монгол Улс, БРИКС-ийн түншлэл: эдийн засгийн

23 цаг 35 мин
Б.Жавхлан: Тэтгэврийн зургаан хувийн нэмэгдлийг өөрчлөх боломжгүй, хайчин дунд байна

Сангийн сайд Б.Жавхлан төсөвтэй холбоотой цаг үеийн зарим асуудлаар хэвлэлийнхэнд мэдээлэл өглөө.

Өчигдөр 06 цаг 00 мин
Ерөнхийлөгчийн хоригийг дэмжлээ

Улсын Их Хурлын Төсвийн байнгын хорооны энэ намрын эхний хуралдаан өч

Өчигдөр 06 цаг 00 мин
Манай улсад уул уурхай, барилга зэрэг салбарт эмэгтэйчүүдийн цалин эрчүүдийнхээс бага байна

Манай улсад зохион байгуулагдаж буй Азийн Эмэгтэй Парламентчдын бүлгийн чуулга уулзалт “Эдийн за

Өчигдөр 06 цаг 00 мин
О.Саранчулуун: Намын даргын сонгууль ил тод явагдаж, мэтгэлцээн хийгээсэй

УИХ-ын гишүүн О.Саранчулуунтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

Өчигдөр 06 цаг 00 мин
Азийн эмэгтэй парламентчид чуулж байна

Азийн Эмэгтэй парламентчдын чуулга, уулзалт өчигдөр Төрийн ордонд эхэллээ. Энэ

Уржигдар 06 цаг 00 мин
Төрийн өмчит компаниуд ашигтай ажиллахгүй бол Үндэсний баялгийн сангийн орлого тасалдах эрсдэлтэй

УИХ-ын намрын чуулганы эхэнд Монгол Улсын 2026 оны төсвийн төслийг хэлэлцэн батлах уч

Уржигдар 06 цаг 00 мин