Бидний монгол цөөхүүлээ шүү дээ. Гэвч төрөх өтлөх нь хорвоогийн жамаар явж байгаа энэ бол бурхны төөрөг заяа, тэнгэрийн хишиг бизээ. Тэнгэр заяатан энэ дэлхийд чухад хэд бий билээ. Сэтгэл эмзэглүүлсэн нэгэн зүйлийн талаар өөрийнхөө өчүхэн мунхаг бодлыг хуваалцахыг хүслээ, бодож болгооно уу. Зөвхөн аравхан сарын хугацаанд 500 эрдэнэт хүмүүн хорвоогоос хальчихлаа. Ямар их гай зовлон гашуун харамсал бэ? Үүнийг бодохоор зүрх шимширч сэтгэл дэнслэх юм. Монголчууд Халхын голын дайнд хоёрзуу гаруйхан зоригт эрсээ алдаж билээ. Тэд маань газар шорооныхоо төлөө харийнхны өөдөөс тэмцэн тулалдаж бидний энэхүү амьдралын төлөө чулуун хөшөө болсон билээ. Тэгвэл авто замын ослын улмаас гарсан осол, хэргийн 97% нь жолоочийн буруутай үйлдлээс болсныг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр сүржин даржин нэвтрүүлэх боллоо. Болсон юмыг хэлэхээс яах билээ. Тэгэхдээ бүүр нээлттэй хэмээх засгийн энэ үед. 500 хүний ард үлдсэн мянган хүн түүнээс ч олон зүрх шарх нь аниагүй л байна. Ах дүү, амраг садан, алаг үрсүүд зүрхэндээ нулимстай, зүүдэндээ тэднийгээ харж өнчин дэрээ норгосоор байх уу, яах вэ?

Орчин цагийн хэрэгцээ, зах зээлийн хэрэгцээ гэнэ, хөлд орсон хүүхэд машин унах боллоо шүү дээ. Нэг өнцгөөс нь харвал баян нь дэндсэн хэсэг байхад, бадарчин олон хэвээрээ байнаа даа. Машин тэрэг эзэмшигч нарыг өдөр шөнө, өглөө үдэшгүй унаа машин барих дархан эрхээр хангаж байдаг. Автын жолооны сургалтын чанар ямар байна вэ, зарим шударга хэсэг нь бодоод үздээ. Тэд чинь гагцхүү мөнгөний хойноос улайран хөөцөлдөж, машин мэддэггүй хагас дутуу жолоо залдаг жолооцонцоруудыг тэнгэрийн одноос хавьгүй олныг цаг тутам төрүүлж, үүнээс үүдэн жолооч болох хүсэл хорхойтонгууд учир зүгээ мэдэхгүй замын хөдөлгөөнд сэтгэлийн хөөрлөөр оролцон хаашаа яахаа мэдэхгүй зам гарц, гэрэл дохио, байрлал эгнээ, хурдаа мэдэхгүй адаглаад хойно урдаас ирэх тээврийн хэрэгслийг харалгүй дайран орж гарч байгаатай холбоотой байгаа юм биш үү?

Жолооны сургалт бол мөнгө хялбар олох бизнесийн хөнгөн арга хэмээн сэтгэж бодож яваа хүмүүс ч байх шигээ. Иймийн тулд жолооны сургалтын чанар жолооч гэгдэгчдийн сэтгэхүйд жинхэнэ эрс шийдмэг миний чиний гэлгүй ухаарал оруулах шаардлага бий болжээ. Шударгаар хэлэхэд жолооны сургалт нэртэй миний олон найз нөхөд, ах дүү, арал төрөл, ач зээ, худ хуварга хүртэл байнаа. Зарим зүйл чихэнд чийртэй унаж байна. Монгол улсын жолооч нэртэй асар том гуншинтай авто машин жолоодох эрхийн үнэмлэхийг хонь, үхрийн мах, хэдэн зуун төгрөгөөр худалдаж авдаРтанил тал, танхил бүсгүйчүүддээ зүгээр л өгчихдөг тийм булчимгүй цаг болоод удаж урхагшиж нэг хэсэг нь пээдийж, нөгөө хэсэг хүмүүс нь эрдэнэт хүний амь насыг бүрэлгээд байгаа юм биш үү. Машинаа мэддэг жолооч бэлтгээсэй гэсэндээ хэлж буй хэрэг шүү.

Машиныхаа эд ангийг адаглаад дугуйгаа хагарахыг мэдэхгүй хагас дутуу бэлтгэгдсэн жолооч гэсэн нэр хүндтэй картыг авангуут гайхуулан сайрхаж мэдлэггүйн уршгаар гудамж замын хөдөлгөөнийг зөрчилгүй яах юм. Согтуугаар авто машин жолоодож онгирч бардаж хүн амыг хүүхэд хөгшдийг дайрахгүй яах юм, машинаа мэдэхгүй жолооч зам гарц, уулзвар, гэрэл дохио, эгнээ байрлалдаа яаж байрлах юм. Жинхэнэ жолооч болгон бэлтгэж гаргаагүй жолооцонцор тэртээ хол, гэр байшингийнхаа гадаа нарлаж суугаа өвгөд эмгэд энхрий нялхсыг очиж дайрахгүй яах юм. Жолооны үнэмлэх нэртэй том эрхтэй энэ картыг хүн болгон хийж зараад байгаа юм биш биз.

1960-70-аад оны үед Улаанбаатар хот хөдөөд машин ховорхон байсан ч гэсэн жинхэнэ жолоочийг жилийн курсээр сурган бэлтгээд дараагаар нь зургаан сарын хугацаанд дагалдуулан сургаад одоо машинаа мэддэг болсон, жолоодож болно гэдэг сургалтын комиссын шийдвэрээр жолоочийн 3 дугаар зэргийн үнэмлэх олгож байжээ. Энэ чухамдаа одоотой харьцуулбал урт хугацаа ч гэсэн өсөж өндийж яваа хэдэн хүнийхээ амь насыг зохих ёсоор хамгаалж байсан хэрэг. Нэгэн жишээ дурдахад тэр үеийн жолооч нар Эгийн даваанаас Рэнцэнгийн даваа хэцүү дээ гэж ярьдаг байсан гэдэг. Чухамдаа Рэнцэн гэдэг автын байцаагч автомашиныг замд гарахад нь жинхэнэ ёсоор шалгадаг хянадаг байсантай холбоотой. Түүгээр ч барахгүй хойш урагшаа явуулан шалган үзэж чиний машинд тийм зүйл дуугарч байна, түүнийг засаад замд гаргая гэдэг нөхөрсөг зөвлөмж өгдөг байжээ. Зарим нэг нь бүрэн биш машинтай Рэнцэнгээс зугатаж яваад аваар осолд орсон яриа байдаг байж. Иймийн тулд автын жолооны сургалтыг цаг алдалгүй туйлын чанартай болгохгүй бол хагацал зовлон хаяанд чинь байгаа юм бишүү? Үүнд гагцхүү сургалтын багш нэртэй жолооч буруутай болуу. Нөгөө нуудаггүй хаадаггүй нээлттэй засаг, төрийн болон төрийн бус байгууллага хүн бүхэнд хамаатай байна.

Хотын эрхэм дарга хогны ногоон уут санаачлан гаргачихлаа гээд тайландаа тусгаад яриад байдаг юм байна лээ. Автын сургалтын, жолооч нарын сэтгэхүйд ухаарал ухамсар хайрлах талаар ганц хоёр санаачилга санаа бодлоо хэлэх болоогүй юу.

Хүн хэдий ухаантай ч хэлэхээс нааш санадаггүй гэдэг ардын минь үг үнэндээ эзэмшсэн машинаа эмээлт морь шигээ эзэмшиж мэддэг жолооч алийг тэр гэхэв, тун олон байгаа нь сайн сайхан амьдрал яах аргагүй мөн. Сайны хажуугаар саар зүйл сургалтын чанарыг уруу татаад дорой царайтай болгоод байна шүү дээ. Харин авто машин орчин цагийн хүмүүсийн хэрэгцээ байхыг үгүйсгээгүй шүү.

Зовлонт хагацалд жолооны сургалт хамаатай юу?

Хагас дутуу дөнгөж жолоо залагч нараа хайцаалахын тулд “уучлаарай шинэ жолооч” гэсэн хаяг наагаад хөдөлгөөнд оруулж байгаа нь сургалтын чанар сул шүү гэдгээ өөрсдөө хүлээн зөвшөөрч буй хэрэг бус уу. Та нар минь буруу зөрүү үйлдэл хийвэл өршөөгөөрэй гэсэн эерэг энэрэнгүй сэтгэл боловч чанаргүй жолооч бэлтгэлээ шүү гэсэн нөгөө их том хаягтай газар бүхэнд тийм тийм гэсэн данхайсан сүржин нэртэй сургалтаа өөрөө баллаж байгаа хэрэг шигээ. Харин түүний оронд дөнгөж жолооч болох гээд хорхойсоод байгсдаа өөр чөлөөтэй газар орчинд хөдөлгөөнтэй байдлаар талбай байрууд гаргаад тодорхой хугацаагаар сургаж одоо л хөдөлгөөнд оролцож болох боллоо гэхээр нь хөдөлгөөндөө оруулж байвал ямар вэ? Цаашдаа жолооч нарыг өдөр шөнө, өглөө үдэшгүй төрүүлдэг чанаргүй сургалтыг чанаржуулж чадвал энэ төрлийн аюул аваар, зөрчил бараг 90%-иар буурах бүрэн үндэстэйг эрдэмтэн мэргэд хэлж ярьж, бичиж байна.

Манайхан түүнийг үг гэж бодохын оронд энэ муу амьтад өөрөө ганц муу дөрвөн дугуйт аваад унах чадалгүйдээ харамсаад гэх ухааны юм хэлж дуулддаг. Хөгжил дэвшил хүн ардтайгаа, үнэн үгтэйгээ хамт явах ёстой шүү дээ. Ийм тийм томчууд олон зуун сая хөрөнгө мөнгөнд холбогдоод байна гээд яриад зарлаад байдаг шалгаад тогтоосон нь тун ховорхон цаг болжуу даа. Харин цэвэр агаар төслийн нэртэй Н.Хүрэлсүх, хотын мээр асан Н.Батбаяр хоёроос бусад нь торны цаана одоохондоо суугаагүй байх шиг. Аваар осол гаргасан хүндэт жолооч хэдийд чухам хэн гэдэг төгс төгөлдөр автын жолооны сургалтын бүтээгдэхүүн бол гэдгийг ч нарийн тогтоох хэрэгтэй. Тэгэхээр гуйл нь аандаа цухуйгаад ирнэ. Хэн гээчийн автын сургууль төгссөн жолооцонцор машин жолоодох эрхээ авсны дараа хэдэн хоног, хэдэн сарын, хэдэн жилийн дараа архидан согтуурч, хүний амь нас хөнөөж, ханхалзав гэдгийг тогтоож тэр чанаргүй сургалт явуулсан байгууллагатай жолоочо.о ямар чанартай бэлтгэн гаргасантай хатуу тооцож бүрмөсөн зогсоосон ч яадаг

Зовлонт хагацалд жолооны сургалт хамаатай юу?

Авто техникийн аваар осол хэдхэн сэхүүнтийн зуур гардаг аюултай. Тиймийн тулд олон зүйл бас нөлөөлнө. Хажуугийн хэн нэгэнтэйгээ харилцан ярилцаж заримдаа залуур дээрээ хөдөлгөөн дунд нялууран самуурч яваач харагдах нь хэдийгээр тэр хүмүүсийн халдашгүй дархан эрх боловч өчүүхэн төдий жолоо хазайвал юу болохыг хэн мэднэ. Гудамж замын хөдөлгөөнд оролцож яваад хурд хэтрүүлэн, мөн хөдөөгийн замд хурдаа хэтрүүлж халуунтай явж байгаад хүн амь, эд хөрөнгөө ёстой будаа болгочихоод хагас дутуу амь гарсан зарим цээж баячууд яадаг юм хөрөнгөтэй хүн хөрөнгөөрөө тоглож байна гээд пээдийж агсарах нь бий. Аваар ослын хамаг буруу цагдаад байгаа мэтээр зарим нэг хуучинсаг шиг хүмүүс ойлгож. Хэлмэгдэгсдийн хэл амны бай болж хараал нулимс харамслаар цагдаагийнхныг булаад өнгөрдөг явдал ч хааяа харагдаж үзэгдэж байдаг. Гол буруутай цагдаад байгаа юм бишээ. Харин бидэнд гээндээ ч, гоондоо ч байна. Би өөрөө яасан билээ гэдгээ эргэж хардаггүйд ч байна. Өдөр шөнө өглөө үдэшгүй замын гол уулзвар сахиж хүйтэн жаврыг үл тоон хүний төлөө зогсож байгаа хэдэн бор цагдаа чинь буруугаасаа зөв шаардлага тавьсан нь их байдаг байх шүү. Би цагдаагийн хэдэн цоохор хувцастай энд тэндгүй зогсоо хүмүүсийг өмөөрч байгаа ч юм биш. Гэхдээ хар бүхнийг цагдаад даалгаад байх нь юу л бол. Ойн мод өндөртэй намхантай адил сайн муу байж болох ч цагдаад муу хүн байх учиргүй. Хорвоо хар цагааны дансан дээр тогтдог биз дээ. Гэвч муугаасаа сайн нь дэндүү олон байдгийн учир утгаар хүн төрлөгтөн оршин байдаг бусуу.

Зовлонт хагаиалд жолооны сүргалтхамаатай юу?

Дэд бүтэц дөнгөж саяхнаас бүрэлдэн тогтож эхлэж буй монгол орны хувьд хэн дуртай хагас дутуу жолоо залагч нар хорхойсон давхих цаг хугацаа арай болоогүй юм шигээ. 1000 шахам жолооч нарт жолооны үнэмлэх олгосон гээд бахархан сүржин ярьцгаах юм. Энэ чинь нөгөө чанаргүй жолооцонцор бэлтгээд мөнгийг нь кармаандаа түнтийлгэсэн хүмүүсийн мэдээ тайлан юм биз. Тэднийг чинь жинхэнэ жолооч болгосныг мэддэг шалгадаг нөгөө Магнай даргатай байгууллага байна уу? Жолооны сургалтын чанарт яг одоо анхааран шийдэхгүй бол маргааш гэвэл хожимдоно. Хэчнээн хүнийг уй гашуу хүлээж байгааг бурхан мэдэх юмуу? Баруун зүүн жолоотой машинууд байх нь хамаагүй түүнийг эзэмшигч нарын сэтгэхүйд үндсэн өөрчлөлт гаргаж түүнийг жинхэнэ ёсоор шалгадаг хянадаг байгууллагууд байна уу. Урсгалаараа жолооны үнэмлэх хэн дуртай нь очоод худалдаж аваад сүйд сүйрэл гаслан зовлон учруулаад байх уу одоо яах вэ? Бүгдээрээ ярилцвал буруугүй байдагсан. Манай урд хойт хоёр хөрш хийгээд барууны хөгжил дэвшилттэй орнууд авто машины кабинд спиртын төрөлтэй үнэр гарвал жолооны механизм түгжигддэг тун авсаархан төхөөрөмж тавьсан байдгийг нэгэн цагтаа нүдээр үзэж их л олзуурхаж байснаа дурьдсуй. Үүнийг манайхан хэрэглэж болохгүй гэж үү. Согтуугаар тээврийн хэрэгслээ жолоодон ханхалзаж яваад сүйрэлд ордог муухай заншил манайд газар аваад байна шүү. Хэрэв жолооч та согтууруулах ундаа архи дарс хэрэглэн машиндаа орвол жолоо тань гацаад таны үнэтэй цайтай хөлөг чинь болоод өөрөө хөлдөж та амиа алдана биз дээ. Энэ зөвхөн миний үзсэн харсан зүйл шүү хүндэт ах эгч, эрхэмсэг ноёд хатагтай, энхрий хонгор бүсгүйчүүд минь битгий бухимдаарай.