
Т.САЙХАН
Эдвард Мозер нь “Хүний тархи орон зай, цаг хугацааны мэдрэмж хэрхэн хадгалдаг, түүнийг боловсруулах механизмын талаарх судалгаагаараа 2014 онд Нобелийн шагнал хүртсэн юм. Түүний лекцээс онцлох 10 эшлэлийг хүргэж байна.

- Хүний тархи бараг 100 тэрбум эстэй. Нэг эс нь гэхэд 5000 орчим залгаас, мэдээллээр хоорондоо холбогддог.
- Хүний тархин доторх анхны судалгаа харх хулгана дээр хийгдсэн байдаг. 1930-аад оны үед хархыг ашиглаад хүний тархин доторх дотоод газрын зургийг хэрхэн кодолдог болохыг танин мэдэхүйн газрын зураг дээр буулган ажилласан.
- Тархи судлалын шинжлэх ухаанд хөгжилд бага багаар амжилт гарсаар 1950-иад онд гарч ирсэн нэг том ололт амжилт бол судалгааны аргачлалын салбарт байсан юм. Тэр нь тархины нэг нервоны цахилгааны идэвхжлийг бүртгэх боломжтой жижиг электродыг бий болгосон явдал байв.
- Цахилгаан идэвхжлийг бүртгэдэг электродыг хархны тархин дотор суулгаад дохиолол мэдээлэл хүлээн авч, бүртгэж эхэлсэн.
- Судалгааны хархыг олон замтай төөрдөг хайрцаг дотор тавиад шоколадны үүрмэг цацахад электродод түүнийг авч идэж байгаа хархны мэдээлэл бүртгэгдсэнээс гадна олон тооны өөр төрлийн эсүүд идэвхижсэн байсан.
- Энэ бол хүний тархин дахь орон зай, хүртэхүйн мэдээллийг бүртгэж авдаг хэмжээс бүхий тархины хэсэг юм. Торон бүтцээр идэвхижиж байсан эсүүд хоорондоо өөр, өөр төрлийн хэмжээтэй бөгөөд орон зайн хувьд харилцан адилгүй байсан. Тэрхүү торон эсүүд 4-5 хэмжээстэй, бие биенээсээ ялгаатай.
- Тэгээд зогсохгүй тодорхой коэфицентээр үржүүлэхэд дараагийн эсийн хэмжээ тодордог геометрийн харьцаатай байсныг тогтоосон. Хамгийн гол нь энэ торон эсүүд зөвхөн харх хулганад биш сарьсан багваахай, хөхтөн амьтад, сармагчин, хүнд мөн байдаг.
- Үүгээр хүний тархины дотор орон зайн мэдрэмж, цаг хугацааны мэдээллийг хадгалдаг, зүг чигийг заадаг торон бүтэцтэй газрын зураг байдгийг баталж болно.