Б.ДАМДИН-ОЧИР, Ц.БАЯР Түрүүч нь http://polit.mn/53176   “Мариотт” ХХК Богдхан уулын Хүрхрээгийн аманд газар эзэмшиж эхлээд 15 дахь жилдээ, тэнд нь “Скай ресорт” цанын бааз, аялал жуулчлалын цогцолбор үйл ажиллагаагаа явуулаад 11 дэх жилдээ орж байна. Өөрөөр хэлбэл, дархан цаазат 13.9 га газрын төлбөрийг төлөөд, үлдэх 131.8 га газрыг Хариуцан хамгаалах гэдэг гэрээгээр халхавчлан даруй бүтэн 11 жил гаруй болсон байгаа юм. Энэ талаарх шүүхийн  гурван ч шатны шийдвэр бидэнд байна. Анхан шатны шүүх “Мариотт” ХХК-ийн талд шийдсэн бол давж заалдах болон хяналтын шатны шүүхүүд Монгол Улсын Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай, Газрын тухай хуульд заасан үндэслэл, журмыг баримтлан хууль дагаж шийдвэрээ гаргасан байгаа юм. Тухайлбал, 2018 оны долдугаар сарын 3-ны өдөр Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүх 128/ШШ/2018/0427 дугаартай шийдвэртээ “...Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хууль, Газрын тухай хуулийн зохих заалтуудыг баримтлан БОАЖЯ, Богдхан уулын Дархан цаазат газрын хамгаалалтын захиргаа, “Мариотт” ХХК-ийн хооронд байгуулсан 2007 оны арваннэгдүгээр сарын 5-ны өдрийн БО-04/А-09 дугаартай Урт хугацааны хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Баянзүрх дүүргийн Засаг дарга, Богдхан уулын Дархан цаазат газрын хамгаалалтын захиргаа,”Мариотт” ХХК-ийн хооронд байгуулсан 2007 оны долдугаарын сарын 3-ны өдөр байгуулсан БО-08/А-09 дугаартай Урт хугацааны хөрөнгө оруулалтын гэрээ.... зэргийг хүчингүй болгуулахаар хандсан нэхэмжлэгч “В” ХХК-ийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгосон” байна. Харин Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүх 2018 оны аравдугаар сарын 3-ны өдөр шүүх хуралдаанаар дээрх асуудлыг авч хэлэлцээд гаргасан магадлалдаа “...Байгаль орчны сайдын 2001 оны 218 дугаар тушаалын хавсралтаар “Тусгай хамгаалалттай газар нутагт газар ашиглах зөвшөөрөл түр олгох журам”-ыг баталсан байна. Уг журмын 4.1-д “...Тусгай хамгаалалттай газар нутагт газар ашиглаж байгаа иргэн, аж ахуйн нэгж, байгуулллага байгаль хамгаалах, нөхөн сэргээх чиглэлээр Урт хугацааны гэрээ байгуулан ажиллаж болно. Гэрээг Байгаль орчны сайд батална” гэж заасны дагуу гуравдагч этгээд “Мариотт” ХХК-тай хариуцагч Урт хугацааны хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулсан ба тухайн гэрээгээр “гуравдагч этгээд 13.9 га газар болон түүний эргэн тойронд орших 131.8 га газарт гольфын талбай бүхий аялал жуулчлал, спорт, амралтын иж бүрэн цогцоолбор бааз багуулах, байгалийг хариуцан хамгаалах, нөхөн сэргээхэд хөрөнгө оруулах, уг хөрөнгө оруулалтыг үнэлэх, газар ашиглалт, хамгаалалтын бүс байгуулахаар” харилцан тохиролцсон хэмээх хариуцагчийн тайлбар нь үндэслэлгүй. Учир нь дээрх журмын 4.1 болон бусад зохицуулалтаар Урт хугацааны хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр хамгаалалтын талбайг тогтоож болох талаар зохицуулаагүй бөгөөд хариуцагчаас гуравдагч этгээдэд олгосон 13.9 га газраас илүү газрыг хамгаалалтын талбай гэж тогтоож өгсөн нь холбогдох хууль тогтоомжид нийцсэн гэж үзэхгүй. Түүнчлэн дээрх Урт хугацааны хөрөнгө оруулалтын гэрээнд “...Таван жил тутам энэхүү гэрээ болон Газар ашиглах гэрээг дүгнүүлнэ” гэж тусгасан бөгөөд гуравдагч этгээдийн хувьд 2007 оноос хойш Урт хугацааны хөрөнгө оруулалтын болон Газар ашиглах гэрээг дүгнүүлж байгаагүй ба 131.8 га газар буюу хамгаалалтын талбайн хувьд газрын төлбөрийг төлж байгаагүй, Газар зохион байгуулалт, геодези, зураг зүйн газрын 1/254 дүгээр албан бичгээр ирүүлсэн агаарын зургаас үзвэл “Мариотт” ХХК нь тухайн хамгаалалтын гэх газартаа орон сууцны зориулалттай эд хөрөнгүүдийг барьж, ашиглаж байгаа болох нь нотлогдож байна. ... БОАЖЯ, Богдхан уулын Дархан цаазат газрын хамгаалалтын захиргаа, “Мариотт” ХХК-ийн хооронд байгуулсан 2007 оны арваннэгдүгээр сарын 5-ны өдрийн БО-04/А-09 дугаартай Урт хугацааны хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Баянзүрх дүүргийн Засаг дарга, Богдхан уулын Дархан цаазат газрын хамгаалалтын захиргаа,”Мариотт” ХХК-ийн хооронд байгуулсан 2007 оны долдугаарын сарын 3-ны өдөр байгуулсан БО-08/А-09 дугаартай Урт хугацааны хөрөнгө оруулалтын гэрээ....зэргийг хүчингүй болгосугай” гэжээ. Мөн Дээд шүүхийн хяналтын шатны Захиргааны хэргийн шүүх хуралдааны 2018 оны арванхоёрдугаар сарын 10-ны 494 дугаартай тогтоолд “...Гэрээгээх “хариуцан хамгаалах”-аар тохирсон гэх 131.8 га газарт Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай, Газрын тухай хуульд заасан үндэслэл журмын дагуу “Мариотт” ХХК-д “газар ашиглах”, эсвэл “газар эзэмших” эрх үүсээгүй. “Мариотт” ХХК нь 131.8 га газарт Газрын төлбөрийн тухай хуульд заасны дагуу “газрын төлбөр төлдөггүй” болох нь тогтоогдсон. Уг үйл баримттай талууд маргаагүй байх тул гуравдагч этгээд “Мариотт” ХХК-ийг тухайн газарт газар эзэмших, ашиглах хууль ёсны эрхтэй гэж шүүх дүгнэх боломжгүй. ...Газрын тухай хууль, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулийн зохицуулалтаас үзэхэд, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь газрыг зөвхөн “эзэмших”, эсвэл “ашиглах” эрхийн гэрчилгээ, гэрээ, газрын талбөрийг хуульд заасан хувь хэмжээгээр төлсний үндсэн дээр өөрийн мэдэлд байлгах боломжтой. Өөр бусад байдлаар буюу газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээ олголгүйгээр “Хөрөнгө оруулалтын” гэх гэрээгээр газрыг бусдын эзэмшил, ашиглалтад шилжүүлэх, “газрын төлбөрөөс чөлөөлөх” талаар гэрээгээр тохирох эрхийг хариуцагч байгаль орчны асуудал эрхэлсэн сайдад хуулиар олгоогүй байна” гэж шийдвэрлэжээ. Үүнээс гадна БОАЖЯ-ны албаны эх сурвалж Дархан цаазат, тусгай хамгаалалттай газарт газар ашиглах, газрын төлбөрийн асуудлаар “... Тусгай хамгаалалтай газрын төлбөрийг Газрын төлбөрийн тухай хуулиар зохицуулдаг. Уг хуулиар нийт газар нутгийг бүсчилж тойрог хэлбэрээр төлбөрийн хэмжээг тогтоосон. Энэ бүсчлэлээр Тусгай хамгаалалттай газар нутгийг хот суурин газрын  төлбөрийн ангилалд оруулж  төлбөрийг гурав дахин нэмэгдүүлж авдаг. Газрын суурь үнэлгээг 1997 онд Засгийн газрын 152 дугаар тогтоолоор баталсан бол 2018 оны зургадугаар сарын 10-нд Засгийн гзарын 182 дугаар тогтоолоор дахин шинэчилсэн. Харин Газрын төлбөрийн тухай хуулиар Тусгай хамгаалалттай газар нутаг гэлгүй нийт газар нутгийн хэмжээнд эрүүл мэндийн болон боловсролын байгууллагын зориулалтаар газрыг ашиглаж байгаа бол газрын төлбөрөөс чөлөөлнө гэсэн хуультай. Богдхан уулын Их тэнгэрийн ам нь төрийн тусгай хамгаалалттай газар нутаг, төрийн байгууллагын хэрэгцээнд гэдгээр тодорхой нөхцөл болзолтойгоор газрын төлбөрөөс чөлөөлөгдөх боломж бий. Өөрөөр хэлбэл, улсын тусгай объект байрлаж байгаа гэдгээр чөлөөлж байгаа хэрэг. Гэхдээ үүнд тодорхой хуулийн зохицуулалт байхгүй. Бусад үндэслэлээр буюу аялал жуулчлал, амралт зугаалга, соёл спортын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах зорилгоор газрыг ашиглаж байгаа тохиолдолд төлбөрөөс чөлөөлөхгүй. Газрын төлбөрийн тухай хуулиар газрын гэрчилгээнд заасан га-гаар  журамд заасан хэмжээгээр төлбөрөө төлж барагдуулна. Сайд нарын хамтарсан тушаалаар газрын төлбөрөөс чөлөөлж болно гэсэн хуулийн заалт байхгүй. Газрын төлбөрийн тухай хуулийн 40.1.5,6 гэсэн хоёр заалтаар хоёр жил хүртэл газрын төлбөр төлөөгүй, үйл ажиллагаа явуулаагүй бол газар эзэмших эрхийг цуцална” гэсэн тайлбарыг бидэнд өглөө. Ер нь бол томоохон компаниуд Тусгай хамгаалалттай газар нутгийг иймэрхүү байдлаар ашигладаг явдал зөвхөн үүгээр зогсохгүй. “Эм Си Эс”-ийн “Мариотт” ХХК нь “Скай ресорт”-ын газрыг ашиглахдаа газрын төлбөр төлөөгүй гэдгийг шүүх тогтоочихлоо. Гурван сайд ч “Мариотт” ХХК-ийг газрын төлбөрөөс чөлөөлөх эрхгүй гэж шүүх үзсэн байна. Бас “хариуцан хамгаалах” нэрээр газрыг нь хашиж байгаад хаус барьж, худалдсан нь ч асуудал дагуулж мэдэхээр боллоо. Ингэж хувьчилж авсан мэт ашиглаж, хэрэглэдэг аргыг “Цоордох” хэмээн нэрийддэг юм байна. Өөрөөр хэлбэл, багахан хэсгийг Газар ашиглах гэрээгээр, ойролцоох газрыг бүтэн амаар нь хашиж ашиглахыг хэлдэг зарим компаниудын өөрсдөө гаргасан хуулийн цоорхой гэж ойлгоход болно. Зөвхөн Богдхан уулын амнуудын ашиглалтыг шалгаад, нягтлаад үзэхэд л “Цоордож” ашиглаж байгаа зөрчил олноор илэрнэ гэдэг мэдээллийг эх сурвалж өгч байгаа юм. Түүнчлэн “Цоордох” аргыг зөвхөн Тусгай хамгаалалттай газрыг ашиглахад бус уул уурхайд ч хэрэглэдэг байна. Тиймээс бид тун удахгүй “Скай ресорт”-ын толгой компани стратегийн ордод ч багтах боломжтой томоохон ордыг “Цоордох” аргаар ашигласаар олон жил болж байгаа баримтыг хүргэхээр бэлтгэж байгаа болно. Угтаа “Цоордох” арга гэдэг нь “Луй­вар” гэсэнтэй ижил гэдгийг уншигчид тэрхүү уул уурхайн ордын эзэмшил, ашиглалттай холбоотой нийтлэл, сурвалжлагуудаас харах болно.   Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин 2019.1.7 № 4 (5971)