Б.НЯМСҮРЭН

“…Монголд 100 хүүхэд тутмын 30 нь электрон тамхи татаж байна…”, “Vape татаж эхэлж байгаа хүүхдүүд дунджаар 10 наснаас эхэлж байна”. “13 настай хүүхэд зургаан жил vape татсан, одоо ЭХЭМҮТ-ийн Уушгины тасгийн хяналтад байдаг”, "Жилд 4700 хүн тамхины шалтгаант өвчлөлөөр нас барж байна". Эдгээр сэтгэл өвтгөм тоо баримтуудыг өчигдөр Төрийн ордонд болсон Тамхины Хяналтын тухай хуулийг хэлэлцсэн уул­залтын үеэр Их хурлын гишүүд бо­лон мэргэжлийн байгууллагын төлөөллүүд хэлж байна.

Сүүлийн үед нийгмийн анхааралд ороод байгаа Тамхины хяналтын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл дээр ажиллаж байгаа УИХ-ын гишүүн О.Номинчимэг, О.Саранчулуун, Б.Мөнхсоёл, Ө.Шижир, Д.Энхтүвшин нар Тамхины хяналтын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай болон хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх хор хөнөөлийн асуудлаар салбарын мэргэжилтнүүд, эмч, сэтгэлзүйчдийн төлөөлөлтэй уулзлаа.

Уулзалтын үеэр Тамхины хуяналтын хуулийн үзэл баримтлал, хуулийг шинэчлэх зайлшгүй ямар шаардлагууд байгаа болон цаашид хэрэгжүүлэх арга хэмжээ, мөн хамгийн гол нь одоогийн нөхцөл байдлын талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг танилцуулсан нь энэ хуулийн төслийг анхаарахаас өөр аргагүй олон тоо баримтыг мэдээлсэн чухал уулзалт болов.

Хууль санаачлагчдын танилцуулж байгаагаар хуулийн төсөл дөрвөн гол үзэл баримтлалтай. Одоогийн Тамхины хяналтын тухай хуулиар электрон тамхийг зохицуулах эрх зүйн орчин байдаггүй учир сүүлийн үед хүүхэд залуусын дунд түгээмэл болсон электрон тамхины хэрэглээ, худалдаа эрх зүйн зохицуулалтыг энэ хуульд оруулах нь нэн тэргүүний гол өөрчлөлт байх юм. Хоёрдугаарт, Тамхи бол онцгой бүтээгдэхүүн. Гэвч электрон тамхийг цахилгаан бараа гэсэн нэрээр гаалиар оруулж ирдэг хуулийн цоорхой бий. Үүнийг мэргэжлийн байгууллага болох Гаалийн ерөнхий газраас ч ил тод мэдэгдсэн. Мөн электрон тамхины онцгой татварын зохицуулалтаас гадна янжуур тамхины одоогийн Онцгой албан татварыг шинээр зохицуулах зайлшгүй шаардлага бий болсон байна. Манай улсын хувьд дэлхийд байхгүй хамгийн хямд үнээр янжуур тамхи борлуулдаг нь тамхины хэрэглээ нэмэгдэх гол шалтгаануудын нэг гэж үздэг. Тэгэхээр Онцгой албан татварыг нэмэгдүүлэх нь мөн энэ хуулийн гол өөрчлөлт байх юм.

Уулзалтын үеэр гишүүд болон салбарын мэргэжилтнүүд ямар байр суурь хүргэснийг товчлон хүргэе.

УИХ-ын гишүүн О.Номинчимэг: Онцгой татварыг нийгэм рүү чиглэсэн ажилд зарцуулах нь зүйтэй

-Янжуур болон дүнсэн тамхи, электрон тамхи гээд бүх төрлийн тамхи нь Онцгой татвар ногдох ёстой бүтээгдэхүүнүүд. Тиймээс энэ Онцгой татварыг авах ч ёстой, авсан татвараа нийгэм рүү чиглэсэн ажилд илүү зар­цуулах ёстой гэж хууль санаачлагчийн хувьд үзэж байна. Олон улсын байгуул­ла­гуудаас Монгол Улс электрон там­хины хор хөнөөлийг таниулах, урьд­чилан сэргийлэх, соён гэгээрүүлэх чиглэлд хангалтгүй ажилласан гэж муу дүн тавьсан. Тэгэхээр онцгой албан татварын тодорхой хувийг хүүхдүүдийг урьдчилан сэргийлэх, эрүүл мэндийн мэдээлэл олгох, тамхинаас үүдэлтэй донтолтоос урьдчилан сэргийлэхэд зориулах нь зүйтэй. Аливаа донтолтоос сэргийлэх хамгийн гол арга бол спорт гэж дэлхий нийтээрээ үздэг. Тиймээс хүүхэд залуучуудад зориулсан спорт цогцолбор, төв байгуулах, арга хэмжээ бий болгох зэргээр хүртээмжийг нэмэгдүүлэх нь зүйтэй.

УИХ-ын гишүүн Ө.Шижир: Төрийн зохицуулалт заавал байх ёстой

-Донтуулах үйлчилгээтэй бараа бүтээгдэхүүн худалдаалагдаж л байгаа бол тэнд төрийн оролцоо, зохицуулалт тодорхой хэмжээгээр байх ёстой. Заавал ниргэсэн хойно нь хашгирав гэдэг шиг том асуудал болсон хойно ярих биш урьдчилан сэргийлж анхаарах ёстой. Электрон тамхийг дэлхийн 34 улс 100 хувь хориглосон. Хэрэглэгчид нь дан залуу хүмүүс. Мөн тамхины хувьд нэг төрлийн бүтээгдэхүүнд хоёр өөр хуулийн үйлчлэл байж болохгүй. Дахин цэнэглэдэг электрон тамхи нь цахилгаан бараа гэдгээр онцгой албан татвар төлдөггүй, нэг удаагийнх нь мөн адил өөр зохицуулалттай, онцгой татвар төлдөггүй. Янжуур тамхи нь Онцгой татвар төлдөг. Адилхан бүгд никотины агууламжтай, донтуулах үйлчилгээтэй. Тиймээс аль алинаас нь Онцгой албан татвар авах нь зүйтэй. энэ зохицуулалтыг хуульд оруулах нь чухал.

УИХ-ын гишүүн О.Саранчулуун: Өсвөр насныхны тамхидалт, дээрэлхэлт хоёр шууд холбоотой

-Олон улсын маш олон судалгаагаар тамхидалт дээрэлхэлт хоёр бие биетэйгээ хамааралтай гэсэн судалгаа байдаг. Хүүхдүүд гоё сайханд нь болж тамхи татаж байгаа гэж харахаас илүү нөгөө талаас нь бас хараасай гэж би хүсдэг. Үүний нэг шалтгаан нь дээрэлхэлт. Тиймээс тамхинаас урьдчилан сэргийлэх асуудал нь хүүхэд хамгаалалтай холбоотой. Манай улс уг нь хүүхэд хамгааллын бодлоготой, гэхдээ урьдчилан сэргийлэлт хангалтгүй. Сургуулийн уур амьсгал, сургууль доторх дээрэлхэлт гол нөлөө үзүүлдэг гэсэн судалгаа байдаг. Тамхидалтад хүргэдэг хүчин зүйлүүд дотор эцэг эхийн хайхрамжгүй байдал их нөлөөлдөг. Сургуулийн анги танхим, харилцаа холбоо сул сургуулиудад тамхидалт илүү их байдаг. Үе тэнгийн дээрэлхэлт мөн тамхидалтад нөлөөлдөг. Мөн тамхи, архийг ихээр сурталчилж байгааг хязгаарлах хэрэгтэй. Хүүхэд залуучууд хамгийн их цугладаг газар, үйл ажиллагааг хэн спонсорлож байна, нөгөө л тамхины компаниуд. Соён гэгээрүүлэх дархлаа дутагдаж байгаа. Тамхи гэж наанаа харагдаж байгаа боловч үүний цаана сэтгэцийн эрүүл мэндийн асуудал байгаа учраас үүнд илүүтэй анхаараасай.

ЭМЯ-ны Нийтийн эрүүл мэндийн бодлогын хэрэгжилтийн газрын дарга Д.Баярболд: 2015 онд Тамхины хяналтын хуульд гарсан ухралтыг өөрчлөх ёстой

-Иргэд тамхи хортойг бүгд мэднэ. Гэхдээ тамхины хор хөнөөлийг төдийлөн ойшоодоггүй. Нийт хүн амын гурван хүн тутмын нэг нь тамхи татаж байгаа. Жилд таван хүн тутмын нэг нь тамхинаас үүдэлтэй өвчлөлөөр нас барж байна. Аливаа тамхины хяналтын бодлого бол тамхи үйлдвэрлэгчдийн бодлогоос хараат байх зарчимтай. Өнөөдөр бид үйлдвэрлэгчдийн зар сурталчилгааг давж гарч чадахгүй байдалд хүрээд байна. Мөн Тамхины хяналтын тухай хуульд 2015 онд өөрчлөлт хийхэд ухралт гарсан. 2012 оны хуулиар тамхийг дотоод орчинд татахгүй гэж хуулиар зохицуулсан ч 2015 онд дотоод орчинд татах нөхцөл бүрдсэн нь ухралт болсон. Энэ удаагийн шинэчлэлээр энэ ухралтыг засах ёстой. Мөн мэргэжлийн хяналтын байгууллагыг татан буулгаснаар хуулийн хэрэгжилт, тамхины худалдаа үйлдвэрлэл, хэрэглээн дээр тавих хяналт суларсан. Электрон тамхины асуудлыг ярихаар янжуур тамхины үйлдвэрлэлийг дэмжлээ гэж сөргүүлж шүүмжилдэг, тэдний лобби мэтээр харлуулдаг. Гэтэл үнэндээ бол янжуур тамхины дараагийн үе нь электрон тамхи болчихсон, яг үнэндээ эд бүгд нэг тал болчихсон шүү.

АШУҮИС-ийн судлаач, доктор Т.Ариунтуяа: Электрон тамхины сурталчилгаанд хүүхдүүд илүү автаж байна

-Манай сургууль болон бусад мэргэжлийн байгууллага, олон улсын байгууллагатай хамтраад хэд хэдэн судалгаа хийсэн. Хамгийн сүүлд 15-17 насны сурагчдын дунд хийсэн судалгаагаар 30 орчим хувь нь “өдөр тутамдаа vape татдаг” гэсэн бол 60 орчим хувь нь “татаж үзсэн” гэж хариулсан. Хамгийн гол сэдэл юунаас болж байна вэ гэдэг асуултад сониуч зан, үе тэнгийн нөлөөллөөс гадна аав ээж томчууд татдаг учраас энгийн гэж ойлгож хүлээж авч байна гэж хариулсан байсан. Хоёрдугаарт, элеткрон тамхины маркетингийн нөлөөнд өсвөр үеийнхэн асар хүчтэй өртөж байна. Ялангуяа Улаанбаатар хотын төвлөрсөн газруудад электрон тамхи зохицуулалтгүй худалдаалагдаж байгаа, ЕБС-ийн нэг сургуулийн 500 метр тутамд дунджаар 13 цэгт электрон тамхийг зарж байна гэсэн судалгаа байна.

НЭМҮТ-ийн захирал Л.Баттөр: Тамхиар дамжуулж мансууруулах бодис туршиж байж болзошгүй

-Янжуур тамхи, цахилгаан тамхи гээд хэрэгслүүд нь цаашдаа мансууруулах донтуулагч бодисыг ямар замаар хүргэж болох вэ гэдэг туршилт хийгээд байгааг бид олж харж тэмцэх ёстой. Мөн гудамжинд тамхи татдаг байдлыг бүрэн хориглож зөвхөн зөвшөөрөгдсөн газарт татдаг байхыг бүрэн хуульчлах ёстой. Тамхины ургамал тариалах тухай заалтыг хасах нь зүйтэй гэж мэргэжлийн байгууллагын хувьд бид санал хүргүүлсэн. Дашрамд хэлэхэд тамхидалттай тэмцэхийн тулд сурагчид сургууль тамхигүй орчин гэдэг аян санаачлаад ажиллаж байгаа. Тэгвэл НЭМҮТ-ийн хувьд тамхи татдаггүй хүнийг ажилд авах журамтай. Энэ бол зөвхөн манайд гэлтгүй ДЭМБ зэрэг олон улсын байгууллагад ч байдаг сайн жишиг. Манай хамт олон жижиг ч гэсэн энэ жишгийг бий болгож, цаашдаа тамхи хорт зуршилгүй байгууллага болохыг бусдадаа уриалж байна.

ЭХЭМҮТ-ийн Хүүхдийн эмнэлгийн захирал Т.Болормаа: 13 настай хүүхэд зургаан жил электрон тамхи татсан тохиолдол бий

-Би энэ электрон тамхины хэрэглээ хүүхэд залуучууд, ураг нярайн эрүүл мэндэд ямар хортой нөлөө үзүүлдэгийг хоёрхон жишээгээр тайлбарлая. ЭХЭМҮТ-ийн Хүүхдийн тасагт төрөлж­сөн мэргэжлийн 17 кабинет байгаа. Ганцхан Уушгины кабинетэд гэхэд зургаан жил электрон тамхи татсан 13 настай хүүхэд хяналтад байдаг. Үе үе ууш­ги­наасаа цус алдаг. Уушгинаас цус алдаж байгаа нь элект­рон тамхины шалтгаант гэж үзэх магад­лалтай. Мөн АНУ-ын Мичиганы их сургуулийн судалгаагаар зарим төрлийн электрон тамхины шингэний найрлагад бүтэн хайрцаг янжуурт агуулагдах никотин байгаа гэж үзсэн. Мөн никотиноос гадна бусад хүнд металь, химийн найрлагууд байгаа. Энэ нь цаашдаа өсөж яваа хүүхдүүдийн уушги, зүрх судасны тогтолцоонд эргэлт буцалтгүй өөрчлөлт оруулж байна. Ковидын үеэр идэр залуучууд ялангуяа электрон тамхи татдаг хүмүүс илүү их хүндэрсэнийг ч бид бүхэн санаж байгаа. 

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

2025 ОНЫ ЕСДҮГЭЭР САРЫН 4. ПҮРЭВ ГАРАГ. № 165 (7662)

Уншигч Танд “Зууны мэдээ” сонины нийтлэлтэй холбоотой санал, шүүмжлэл, хүсэлт байвал zuuniimedee@gmail.com хаягаар илгээгээрэй.