С.УЯНГА
“Зууны мэдээ” сонин салбар, салбарын тэргүүлэгчид, шинийг санаачлагчдыг “Leaderships forum” буландаа урьж, Монгол Улсын хөгжлийн гарц, боломжийн талаар ярилцаж тэдний сонирхолтой шийдэл, санаануудыг уншигчиддаа хүргэдэг билээ. Манай сонины 2021.3.15-ны даваа гаригийн № 49 (6526) дугаарт уригдсан Монголын үндэсний худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын гүйцэтгэх захирал Т.Дүүрэнгийн онцолсон экспортыг нэмэгдүүлэх шийдлүүдийг танилцуулж байна.
-Ажлын байр ба хөдөлмөрийн бүтээмжийг нэг графикаар нэгтгээд харвал уул уурхайн салбар хамгийн өндөр бүтээмжтэй ч ажлын байр бага. Гэтэл эсрэгээрээ хөдөө аж ахуйн салбарт хамгийн олон хүн ажиллаж байгаа хэрнээ хөдөлмөрийн бүтээмж багатай. Гэтэл Монгол Улс хүн ам нь өсч байгаа залуу үндэстэн. Уул уурхай бүгдийг нь шингээж чадахгүй учраас шинээр бий болж байгаа дундаж орлогыг хэн бүрдүүлэх вэ. Хөнгөн үйлдвэрлэл, аялал жуулчлалын салбарт шингээх боломжтой ч хөгжил сул, бүтээмж бага байна. Энэ салбарыг хөгжүүлэхийн тулд уул уурхайн бус экспорт хамгийн чухал.
-Уул уурхайн бус экспорт бол Монгол Улсын дунд хугацаандаа ДНБ-ийг нэмэгдүүлэх, уул уурхайгаас шинээр орж ирэх боломжтой баялгийг шингээх хамгийн чухал салбарын нэг. Гэтэл манай улсад уул уурхайн бус экспорт хөгжихгүй байгаа шалтгаан нь гадаад худалдаагаа хийж чаддаггүйтэй холбоотой.
-Уул уурхайн бус экспорт хөгжих хөшүүрэг алга. Аж ахуйн нэгжүүд эргэлтийн хөрөнгөгүй, зээлийн хүү өндөр учраас бараагаа экспортод гаргаад борлуулах хүртэлх хугацааг давж чадахгүй байна.
-Бусад улс орны туршлагыг харахад дотооддоо бараагаа зарвал арилжааныхаа хүүгээр, харин экспортод гарах бол хөнгөлөлттэй байдаг. Энэ тогтолцоо дэлхийн улс орнуудад 60-70 жил хэрэгжиж ирсэн. Экспорт хөгжиж эхлэхэд зээлийн хүүгээ 2-3 дахин хөнгөлдөг байсан бол сүүлийн үед улам чухалчилж хасах хүүтэй зээл өгч байна. Өөрөөр хэлбэл, бараагаа экспортод гаргавал бол үйлдвэрлэлийн зардал дээр нэмээд мөнгө төлье гэдэг дэмжлэг рүү шилжсэн.Харин манай улсад 1990 оноос хойш бий болоогүй учраас экспорт хөгждөггүй.
-Цар тахлын үед зайнаас бизнес хийх боломж нээгдэж, цахим худалдааны тогтолцоо эрчимтэйгээр нэвтэрлээ. Улс орнуудын худалдан авагчдын төлөвшил, тээвэр түгээлт, хууль журмаас хамаараад янз бүр байна. Цахим худалдааг амжилттай хийе гэвэл энэ онцлогуудаа анзаарч, ойлгох хэрэгтэй. Мөн үйлдвэрлэл, маркетинг сул учраас гадаад хэрэглэгчид зориулсан бүтээгдэхүүн хөгжүүлэх туршлага, төсөв байхгүй.
-Экспортод зориулсан хөнгөлөлттэй зээл, даатгал, батлан даалтын тогтолцоо байх ёстой гэдгийг МҮХАҮТ 2019 онд төр, засагт хүргүүлсэн. Экспортын санхүүжилтийн судалгаанд хамрагдсан компаниудын 35 хувь нь бүтээгдэхүүнийхээ 50-иас дээш хувийг экспортолдог. Судалгаагаар тулгарч буй гол бэрхшээлд 84 хувь нь зээлийн өндөр хүү, 57 хувь нь барьцаа, 48 хувь нь банкны шаардлагыг нэрлэсэн. Мөн бэлэн мөнгөний хомсдол, хууль эрхзүйн саад, тохиромжтой банкны бүтээгдэхүүн байхгүй гэсэн байна.
-Экспортын компаниудад ямар төрлийн банкны бүтээгдэхүүн шаардлагатайг тодруулахад 48.8 хувь нь экспортын өмнөх санхүүжилт хэрэгтэй гэж хариулсан. Экспортын хөнгөлөлттэй зээл болон даатгалын тогтолцоог бий болгож, төр болон хувийн хэвшлийн экспортыг дэмжих, санхүүжүүлэх нөхцлийг бүрдүүлснээр экспортын хэмжээ дунджаар 80 хувь өснө. Үүнийг Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт тусгуулж чадсан.
-Монголын компаниудад худалдааны санхүүжилт олгох дотоодын банкуудын чадавхи сүүлийн жилүүдэд суларч байна. Банкны систем дэх нийт бизнесийн зээлийн 80 гаруй хувь нь хэдхэн томоохон компанид чиглэдэг бөгөөд 37 мянган жижиг дунд үйлдвэрлэгчээс ердөө 10 хувь нь банкуудаар дамжуулан санхүүжилтэд хамрагддаг. Иймд экспортын компаниудад бага хүүтэй зээлийн боломжуудыг нээж өгөх зайлшгүй шаардлагатай.
-Олон улсын туршлагаас суралцаж экспортын санхүүжилтийн институцийн тогтолцоог бүрдүүлэх, экспортыг дэмжих бодлогоо сайжруулах шаардлагатай. Мөн Засгийн газраас экспортлогчдод татварын таатай орчныг бүрдүүлэх хэрэгтэй.
-Хувийн хэвшлийн экспортын санхүүжилтийн оновчтой шийдэл, олон улсад түгээмэл хэрэглэдэг экспортын санхүүжилтийн банкны бүтээгдэхүүнийг ашиглахад чиглэсэн эрхзүйн орчинг боловсронгуй болгох, экспортын батлан даалтын агентлаг байхгүй нь энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг бүхий л салбарыг хөгжүүлэхэд саад болж байгаа учраас батлан даалтын сан байгуулах хэрэгтэй.
-Цар тахлын дараа ажлын байр бий болгож, эдийн засгаа сэргээхийн тулд цахим экспортод онцгой анхаарах ёстой. Үүний суурийг тавьж МҮХАҮТ 5500 гишүүнийхээ мэдээллийг нэгтгээд цахим платформ болгож гаргахад бэлэн боллоо. Гадаад, дотоодоос бэлтгэн нийлүүлэгч, түүхий эд хайж байгаа бол www.trademongolia.mn сайтаас шууд харж болно.
Эх сурвалж: www.polit.mn
