З.БАТЦЭЦЭГ

Зургадугаар сарын 24-нд АНУ-ын Дээд шүүх 50 жилийн өмнө үр хөндөлтийг АНУ-ын иргэн бүрт байх Үндсэн хуулиар олгогдсон эрх гэж хүлээн зөвшөөрсөн “Роу Вэйдийн эсрэг” гэх түүхэн шийдвэрийг хүчингүй болгов. Үүний дараагаар олон мянган америк эмэгтэйчүүд гудамжинд гарч жагссан бөгөөд ерөнхийлөгч Жо Байден өөрөө ч ийм мэдээнд дургүйцсэн юм. Тэрбээр Улсын дээд шүүхийн шийдвэр улс орныг 150 жил ухрааж байна гэсэн. Гэсэн хэдий ч Дээд шүүхийн шийдвэр Конгрессын сонгуулийн өмнөхөн гарсан. Ардчилсан намынхан үүнд маш муу бэлтгэсэн бөгөөд үр хөндөлтийн маргаан нь Ж.Байдены намын гишүүдэд сонгогчдын анхаарлыг эдийн засгийн асуудлаас сарниулахад тусална. Үр хөндөлтийг хориглоно хэмээн америкчуудыг яагаад дахин айлгав, Дээд шүүхийн шийдвэрээс хамгийн түрүүнд хэн хохирох вэ, энэ нь Америкийн нийгэм дэх хагаралыг яаж улам гүнзгийрэх бол талаар Lenta.ru-ийн материалд дурджээ.

ЭНЭ АСУУДЛЫГ УЛС ТӨРЖҮҮЛЭХ

1973 оны “Роу Вэйдийн эсрэг” шийдвэрийг хүчингүй болгохоор Консерватив намын таван шүүгч дөрвийн эсрэг (Ардчилсан намын гурав, Бүгд найрамдах намын нэг) санал өгсөн. Үүнээс өмнө Арканзас, Кентакки, Луизиана, Миссури, Оклахома, Өмнөд Дакота мужуудад үр хөндөлтийг хориглосон шийдвэр аль хэдийн хэрэгжиж эхэлжээ. Бусад мужууд болох Айдахо, Хойд Дакота, Техас, Теннесси, Юта, Вайоминг мужууд Дээд шүүхийн шийдвэр гарсны дараа шууд үр хөндөлтийн эсрэг хуулийг баталсан. Хоригийн нөхцөл нь муж бүрт  өөр байдаг. Жишээлбэл, заримд нь эхийн амь насанд аюул заналхийлж байгаа эсвэл жирэмслэлт нь хүчингийн үр дүнд үүссэн тохиолдолд үр хөндөлт хийж болно.

Засгийн газар бүр цаашлаад жирэмслэлтийг таслах хүсэлтэй хүмүүсийг агнаж магадгүй гэж идэвхтнүүд болгоомжилж байна. Сарын тэмдгийн мөчлөгийг хянах аппликейшнүүдийг эмэгтэйчүүдийг тагнах зорилгоор ашиглаж болно. Олж авсан мэдээллийг хууль сахиулах байгууллага, шүүхийн олз болж болно гэж “Washington Post” сонин үзэж байна. Жишээ нь, Техас мужид энэ нь боломжтой бөгөөд батлагдсан "зүрхний цохилтын тухай хууль"-ийн дагуу "үр хөндөлтийг хийсэн" хэнийг ч шүүхэд өгч болно. Шийтгэл болгон 10 мянган ам. долларын торгууль ногдуулдаг юм.

1973 онд “Роу Вэйдийн эсрэг” шүүх хурал болохоос өмнө 50 муж улсын дөрөвт нь үр хөндөлтийг хуулиар зөвшөөрдөг байсан бол өөр 14 мужид тохиолдлоос хамааран зөвшөөрдөг байжээ. Тэр үед ч шүүхийн шийдвэрийг нэгэн зэрэг хэд хэдэн талаас нь шүүмжилсэн. Үр хөндөлтийг үндсэн хуулиар олгогдсон өргөн хүрээтэй бус иргэний эрхтэй адилтгаж байгаад нийгмийн нэг хэсэг эгдүүцэж байв.

Нөгөөтэйгүүр үр хөндөлтийн асуудлыг Үндсэн хуулийн түвшинд гаргах шаардлагагүй гэж олон улстөрч үзэж байсан. Тэдний дунд тухайн үеийн Ардчилсан сенатор Жо Байден байсан бөгөөд тэрбээр үр хөндөлтийн эрхийн тухай шийдвэрийг зохиогчид "хэтэрхий хол явсан" гэж мэдэгджээ. 2019 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сурталчилгааны бэлтгэл ажлын үеэр түүнд эдгээр үгсийг сануулж байсан ч, гэхдээ энэ нь сонгуулийн үр дүнд нөлөөлөөгүй юм. 1970-аад онд Ардчилсан болон Бүгд найрамдах намын төлөөлөгчдийн хооронд үр хөндөлтийн асуудлаар одоогийнх шиг ийм хатуу санал зөрөлдөөн байгаагүй. 1977 оны санал асуулга ч үүнийг харуулж, үр хөндөлтийг хуульчлахын төлөө санал өгсөн хүмүүсийн эзлэх хувь Бүгд найрамдах намд 39, Ардчилсан намд 35 хувь байсан. Улс төр судлаач, ОХУ-ын Олон улсын харилцааны зөвлөлийн (РИАК) шинжээч Алексей Наумов 1973 оноос өмнө үр хөндөлтийг хуульчлах шаардлагатай байсан асуудал маш чухал байсан ч тийм ч улстөржөөгүй байсан гэж үзэж байна. “Роу Вэйдийн эсрэг” шийдвэр нь “Крым хэнийх вэ” гэдэг шиг үр хөндөлтийн асуудлыг улс төрийн чухал ач холбогдолтой болгосон. Үр хөндөлтөд хандах хандлагын тухай асуудал таныг хэр консерватив үзэлтэй хүн бэ гэдгийг тодорхойлж эхэлсэн.

Роугийн хэргийн шийдвэр гарсны дараа энэ асуудлын эргэн тойрон дахь хэлэлцүүлэг аажмаар хүчээ авч, Америк эмэгтэйчүүдийн үр хөндөлт хийлгэх эрхийн асуудал улам бүр зарчмын асуудал болж байна. "OpenSecrets" төрийн бус байгууллагын мэдээлснээр 1989 оноос өнөөг хүртэл pro-vhoice хөдөлгөөнүүдийг дэмжигчид Ардчилсан намын гишүүдэд 32 сая гаруй доллар, Бүгд найрамдахчуудад гурван сая гаруй доллар хандивласан. Pro-life хөдөлгөөний төлөөлөгчид Бүгд найрамдахчуудад 14 сая доллар хандивласан бөгөөд тэд мөн Ардчилсан намынханд 372 мянга орчим зарцуулсан.

2000-аад оны эхэн гэхэд Бүгд найрамдах намын дөнгөж 31 хувь нь үр хөндөлтийг хуульчлахыг дэмжиж байсан бол Ардчилсан намд сонгохыг дэмжигч улстөрчдийн эзлэх хувь 45 хувьд хүрчээ. Ардчилсан нам дахь үр хөндөлтийг дэмжигчид ихээхэн нэмэгдсэнтэй холбоотой сүүлийн жилүүдэд тэдний үзэл бодлын ялгаа эрс нэмэгдсэн. Pew Research Center-ийн хамгийн сүүлийн үеийн санал асуулгаар Ардчилсан намын гишүүдийн 80 хувь нь, Бүгд найрамдахчуудын 38 хувь нь ийм ажиллагаа явуулах боломжийг дэмжсэн байна.

Үр хөндөлт нь олон нийтийн хувьд тийм ч сэтгэл хөдөлгөм зүйл биш байсан. Үр хөндөлтийг хууль ёсны гэж үздэг хүмүүс болон тэдний эсэргүүцлийн хоорондох ялгаа 1975 онд ердөө нэг хувь байсан (санал асуулгад оролцогчдын 21 ба 22 хувь). Судалгаанд хамрагдагсдын өөр 54 хувь нь тодорхой нөхцөлд жирэмслэлтийг зогсоох боломжтой гэж үзсэн байна. Америкчуудын үр хөндөлтийн талаарх үзэл бодол 21-р зууны хоёр дахь арван жилд л өөрчлөгдсөн: 2022 оны 5-р сард санал асуулгад оролцогчдын 35 хувь нь ямар ч нөхцөлд аль хэдийн дэмжиж байсан бол ердөө 13 хувь нь эрс эсэргүүцсэн байна.

ҮР ХӨНДӨЛТИЙН АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛ

Жирэмслэлтийг таслахыг зөвшөөрөх асуудлаар нийгэмд хурц туйлшрал үүссэн нь 2021 онд буюу Техаст "Зүрхний цохилтын тухай хууль" батлагдсаны дараа л тодорхой болсон. Шийдвэр нь  цочирдмоор зүйл биш байсан, Техас муж уламжлалт консерватив. Хэргийн гол нь орон нутгийн эрх баригчид “Роу Вэйдийн эсрэг” шийдвэрийг хэрхэн амархан тойрч чадсан бэ гэдэгт байгаа юм. Хуулийг эсэргүүцэхийн тулд Америкийн практикт хуулийн хэрэгжилтийг хариуцдаг эрх бүхий байгууллагын төлөөлөгчийн эсрэг шүүхэд нэхэмжлэл гаргах шаардлагатай байдаг. Гэсэн хэдий ч үнэн хэрэгтээ Техас дахь хоригийг дагаж мөрдөхийг эрх баригчид биш, харин орон нутгийн иргэд хянаж байсан. Санал асуулгад оролцогчдын 72 хувь нь Роу Вэйдийн эсрэг шийдвэрийг хүчинтэй байлгахыг дэмжжээ (Маркетт их сургуулийн санал асуулга).

Техасын эрх баригчдын шийдвэр тэр дороо хатуу ширүүн хариу үйлдэлтэй тулгарав. Эмэгтэйчүүдийн жагсаал янз бүрийн муж улсын 660 хотод болж, үүнд АНУ-ын 200 хүний ​​эрхийн байгууллага оролцжээ. Гэсэн хэдий ч хариу үйлдэл нь юунд ч хүргэсэнгүй, Техастай ижил төстэй хуулийн төслүүд бусад мужуудад батлагдаж эхлэв. Тодруулбал, Оклахома мужийн эрх баригчид 6 долоо хоногоос дээш үр хөндөлтийг хориглосон бол Миссисипи, Аризона мужууд жирэмсний 15 долоо хоногоос хойш үр хөндөлтийг хориглосон байна.

Холбооны хуулийг тойрч гарах олон боломж байгаа хэдий ч Роу Уэйд голдуу хязгаарлах хүчин зүйл болж байсан тул одоо олон америк эмэгтэйчүүд энэ шийдвэрийг буцаах нь юунд хүргэх бол гэж айж байна. Одоо The New York Times сонинд бичсэнээр, Америк эмэгтэйчүүдийн талаас илүү хувь нь ийм ажиллагаа явуулахыг хориглосон мужуудад үлдэх эрсдэлтэй байна гэжээ: ийм ажиллагаа явуулах эрхийг 50 муж улсын 16-д нь л хуулиар тогтоосон байдаг.

Дээд шүүхийн шийдвэрийн гол үр шимийг хүртэгч нь ижил 16 муж улсын эмнэлгүүд байж магадгүй юм. Тус улс "үр хөндөлтийн аялал жуулчлал" дахин сэргэхийг хүлээж байгаа бөгөөд олон мянган охид жирэмслэлтийг хууль ёсоор цуцлах боломжтой улс орны муж руу хошуурч байна. Disney, Microsoft, Apple, JPMorgan Chase & Co зэрэг хэд хэдэн томоохон компаниуд ажилчдынхаа ийм аялалын төлбөрийг төлөхөд бэлэн гэдгээ аль хэдийн зарласан. Энэ практик нь шинэ зүйл биш: 1970-аад онд Нью-Йоркт үр хөндөлтийг гэмт хэрэг гэж үзэхгүй байх үед эхний жилдээ 100,000 гаруй эмэгтэйчүүд үр хөндөлт хийлгэхээр тэнд иржээ.

Эх сурвалж: www.polit.mn