З.БАТЦЭЦЭГ

2022 онд Хатан хаан II Елизавета Их Британид хаан ширээнд суусны 70 жилийн ой болж байна. Энэ өдрүүдэд Хатан хааны цагаан алтан ойн баярын арга хэмжээ Британи даяар эхэлж байна.

Дэлхийн түүхэнд ийм удаан хугацаанд хаан ширээнд суусан хүн байгаагүй. Энэ хугацаанд дэлхий болон Их Британи өөрөө танигдашгүй болтлоо өөрчлөгдөж, хаант улсад олон ч дуулиан шуугиан дэгдсэн. Гэсэн хэдий ч II Елизавета ямар ч байсан эрх мэдлээ хадгалж чадсан. Британийн эзэнт гүрний  хатан хааны тухай өгүүлж байна.

Елизавета Александра Мэри Виндзор 1926 оны дөрөвдүгээр сарын 21-нд Британийн ирээдүйн хаан VI Жоржийн гэр бүлд төржээ. Тэр хаан ширээг залгамжлахдаа аав болон авга ахынхаа дараа гуравт бичигдэж байсан. Хэзээ нэгэн цагт хаан ширээнд сууна гэдэг боломжгүй мэт байлаа.

Гүнж гурван насны төрсөн өдрөөрөө анх удаа дэлхий даяар алдартай болсон. 1929 оны дөрөвдүгээр сарын 29-нд Америкийн “Time” сэтгүүлийн нүүрэн дээр хааны гэр бүлийн хамгийн залуу төлөөлөгчийн зураг гарчээ.

1936 оны 12 дугаар сарын 11-нд аравхан сар төр барьсан VIII Эдвард өөрийн хайртай америк бүсгүй Уоллис Симпсоноосоо салах хүсэлгүйн улмаас хаан ширээгээ орхисноор Елизаветагийн ирээдүй өөрчлөгдсөн. Елизавета 10 настай байхад аав нь хаан ширээнд заларчээ. Ингэснээр тэр хаан ширээг залгамжлах эхний хүн болон хувирсан юм.

 Дэлхийн II дайны үеэр 1940 оны 10 дугаар сарын 13-нд 14 настай Елизавета радиогоор анх үг хэлжээ. Тэрбээр Их Британийн хүүхдүүдэд хандан эцэг эхдээ тусалж, хүнд хэцүү үед тэсвэр тэвчээртэй байхыг уриалав. 1945 онд ирээдүйн хатан хаан эмэгтэйчүүдийн туслах корпусд механик жолоочоор ажилд орсон. Тэр бол хааны гэр бүлээс армид алба хаасан анхны эмэгтэй болсон нь залуу гүнж хүмүүсийн хайрыг татах шалтгааны нэг болсон юм.

1952 оны хоёрдугаар сарын 6-нд хаан VI Жорж нас барж, Елизавета хатан хаан хэмээн өргөмжлөгджээ. Албан ёсны титэм өргөх ёслол 1953 оны 6 дугаар сарын 2-нд Вестминстерийн ордонд болов. Түүхэнд анх удаа ёслолыг телевизээр дамжуулж, үүний ачаар 27 сая хүн үзсэн байна. Елизавета албатуудынхаа зүрх сэтгэлийг байлдан дагуулж байхад түүний дүү Маргарет сэтгүүлчдийн анхаарлын төвд орж, хааны гэр бүлийнхэн урьд өмнө нь мэддэггүй байсан шуугианы эх үүсвэр болжээ. 1953 онд Маргарет гүнжийн дайны баатар, нисгэгч Питер Таунсендтэй хэдэн жил үргэлжилсэн нууц харилцааны тухай шар хэвлэлүүд шуугиан тарьж байв. Үүний дараа хосууд салахаас өөр арга байсангүй. Арван жилийн дараа гэрэл зурагчин Рэй Беллисарио гүнжийн усны хувцастай зургийг нууцаар авчээ. Папараццичид эдгээр зургуудыг Daily Express сонинд зарсан бөгөөд нийтлэхээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд Букингемийн ордон бүх нөлөөгөө ашиглахаас өөр аргагүй болжээ.

Елизавета ирээдүйн нөхөр, хунтайж Филипптэйгээ 1939 онд 13 настай байхдаа танилцсан бөгөөд Филипп 18 настай байжээ. Филипп Дэлхийн II дайнд Британийн Тэнгисийн цэргийн хүчинд байлдааны офицероор алба хааж байжээ. Дайны турш захидлаар харилцаж байсан Елизавета, Филипп нар 1947 онд Вестминстерийн сүмд гэрлэжээ.

Елизавета, Филипп нар дөрвөн хүүхэдтэй. Тэдний анхны хүүхэд, хунтайж Чарльз, цорын ганц охин Анна гүнж нар титэм өргөх ёслолын өмнө мэндэлжээ. 10 жил завсарласны дараа тэд гурав дахь хүүхэд, хунтайж Эндрю, дараа нь 1964 онд бага хүү хунтайж Эдвардыг төрүүлжээ.

1950-иад онд Их Британи эзэнт гүрэн хэвээр байсан бөгөөд хатан хаан нөхөртэйгөө колони улсуудаар маш их аялж, хаант засаглалын эрх мэдлийг хадгалж, Британийн Үндэстнүүдийн Хамтын Нөхөрлөлийг бий болгоход туслахыг хичээж байв.

Дэлхийн II дайны үед улс орноо удирдаж, 1951 онд Ерөнхий сайдын албыг дахин хашиж байсан  Уинстон Черчилльтэй тэд сайн харилцаатай байсан. 1955 онд түүнийг тэтгэвэртээ гарахад хатан хаан анхны Ерөнхий сайдаа маш их санах болно гэж сэтгэл хөдөлгөм захидал бичжээ.

1979-1990 онд Британийн Засгийн газрыг тэргүүлж байсан Маргарет Тэтчер тэр хоёрын харилцаа илүү төвөгтэй байсан. Гадаад бодлогод хөндлөнгөөс оролцохгүй байхыг хичээдэг хатан хаан, М.Тэтчер олон жилийн турш арьс өнгөөр ​​ялгаварлан гадуурхах үзлийн бодлого явуулж ирсэн Өмнөд Африкт хориг тавихаас татгалзсанд туйлын дургүйцсэн гэж сэтгүүлчид мэдэгдэж байв. Гэсэн хэдий ч 1995 онд М.Тэтчерийг 70 нас хүрэхэд Елизавета түүнийг хааны хамгийн үнэнч 24 албатыг багтаасан "хамгийн эрхэм" одонгоор шагнажээ. Үүнээс гадна Хатан хаан экс Ерөнхий сайдын ойн арга хэмжээнд биечлэн оролцсон байна.

1981 онд Хатан хааны ууган хүү хунтайж Чарльз Диана Спенсертэй гэрлэжээ. Энэ сүр жавхлантай эмэгтэй хааны гэр бүлийн бас нэг дуулианы эх үүсвэр болжээ. Ялангуяа, хунтайж Чарльз түүнийг дэлхий дахинд гайхалтай нэр хүндтэй болсонд нь бухимдаж, түүнийг болон гэр бүлийн бусад гишүүний нэр сүрийг дарж байсан гэж хүмүүс таамагладаг.

1992 он II Елизаветийн хувьд хамгийн хэцүү жилүүдийн нэг байсан. Тэр өөрөө хаанчлалын 40 жилийн ойг тохиолдуулан хэлсэн үгэндээ "аймшигтай жил" гэж нэрлэжээ. Үүний шалтгаан нь хааны гэр бүлд гарсан олон дуулиан дагалдаж, тус улсад хаант ёсыг эсэргүүцэх хандлага нэмэгджээ. Хэдэн сарын дотор Хатан хааны бага хүү хунтайж Эндрю эхнэр Сарагаас салж, охин Анна ахмад Марк Филипсээс салжээ. Тэр онд "Диана гүнжийн үнэн түүх" хэмээх маргаан дагуулсан намтар гарсан бөгөөд уг номонд хунтайж Чарльз 1970-аад оны эхнээс эхлэн Камилла Паркертай эхнэрээ хуурсан гэж мэдэгджээ. Хоёр сарын дараа хунтайж Эндрюгийн эхнэр Сара амраг Жон Брайнтай хамт авахуулсан нүцгэн гэрэл зургууд шар хэвлэлд таржээ. Үүнээс гадна 1992 оны арваннэгдүгээр сард Хатан хааны өргөөний нэг болох Виндзорын шилтгээнд томоохон түймэр гарчээ. Гал нь Их Британийн хаант засаглалын сүүлчийн өдрүүд эхэлж байгааг илтгэж байгаа мэт олон хүнд санагдсан гэдэг.

1996 онд хунтайж Чарльз, гүнж Диана нар салсан бөгөөд жилийн дараа тэрээр шинэ амраг Доди Аль-Файедын хамт Парист автомашины ослоор нас баржээ. Эмгэнэлт явдал нь гүнжийн үхэлд II Елизаветаг буруутгасан хов жив, хуйвалдааны онолыг бий болгосон. Протоколын дагуу Дианаг хааны гэр бүлийн гишүүн хэмээн хүндэтгэлтэйгээр оршуулжээ. II Елизавета үүнийг биечлэн тушаасан. Оршуулах ёслолын ажиллагаа Букингемийн ордны хажуугаар өнгөрөхөд хатан хаан толгойгоо бөхийлгөж гашуудаж байв.

Елизавета ааваасаа амьтдыг хайрлах хайрыг өвлөн авсан. Багаасаа л тэрээр корги нохойд дуртай байжээ. Анхны Коргиг 1933 онд ирээдүйн хатанд бэлэглэжээ. Елизавета хаан ширээнд суусны дараа Букингемийн ордонд олон тооны тэжээвэр амьтдад тусдаа танхимууд хуваарилажээ. Хэдийгээр бусад нохой ордонд амьдардаг ч корги нь Их Британийн хааны эрх мэдлийн өөр нэг бэлэг тэмдэг болсон юм. Гэсэн хэдий ч 2015 оноос хойш II Елизавета нас барсны дараа зохих ёсоор анхаарал халамжгүй үлдэх вий гэж эмээж, шинэ тэжээвэр амьтан авхаа больжээ.

2018 оны тавдугаар сарын 19-нд II Елизаветагийн ач хүү ханхүү Харри, Америкийн жүжигчин Меган Маркл нарын хурим болов. Энэ холбоо нь дуулиан шуугианы бас нэг эх үүсвэр болсон юм. 2020 оны 4 дүгээр сарын 1-нд хунтайж Харри, Меган Маркл нар Британийн хааны гэр бүлийн гишүүн байхаа больж, Калифорнид амьдрахаар нүүжээ. Маркл хааны гэр бүлийн зарим гишүүний арьс өнгөөр ​​ялгаварлан гадуурхах халдлагад өртсөн гэж мэдэгджээ. Гэсэн хэдий ч Харри, Меган нар АНУ-д очсон ч гэсэн хатан хаантай харилцаатай хэвээр байгаа гэж хэвлэлүүд баталж байна.

2021 оны дөрөвдүгээр сарын 9-нд буюу 100 жилийн ой болохоос хоёр сарын өмнө хатан хааны нөхөр Филипп таалал төгсөв. Эдинбургийн хунтайжийн биеийн байдал 2021 оны хоёрдугаар сард эрс муудсан юм. 2021 оны намар хатан хааны эрүүл мэнд ноцтой муудсан нь мэдэгдэв. Тэр хэд хэдэн албан ёсны айлчлалаа цуцалж, аравдугаар сарын сүүлчээр эмнэлэгт хонов. 2022 оны 2 дугаар сард хатан хаан таягтай байсан ч бие даан хөдөлж чадахгүй байна гэсэн мэдээлэл тархсан. Эхлээд хунтайж Чарльз, дараа нь хатан хаан өөрөө COVID-19-ийн халдвар авсан байна.

Их Британичууд айж эмээж, зарим шинжээчийн гунигтай таамаглалыг үл харгалзан хатан хаан 3 дугаар сарын 29-нд Вестминстерийн сүмд хунтайж Филиппийн нас барсны ойд зориулсан хүндэтгэлийн ёслолд оролцов.

Тавдугаар сарын 17-нд 96 настай II Елизавета өөрийн нэрэмжит Лондоны метроны шинэ шугамын нээлтэд оролцсон нь гэнэтийн зүйл болов. Тэрбээр бага хүү Эдвардын хамт иржээ.

II Елизаветаын хаанчлалын цагаан алтан ойн ачаар Виндзорын гэр бүлийн бас нэгэн дуулиан шуугиантай түүх өнгөрч байх шиг байна. Тавдугаар сарын 31-нд Их Британийн хэвлэлүүд Хатан хааны ач, хунтайж Уильям, Харри нар эвлэрч, дахин харилцаж эхэлсэн тухай мэдээлсэн. Зургадугаар сарын 4-нд хунтайж Харри, түүний эхнэр Меган Маркл болон тэдний хүүхдүүд Арчи, Лилибет нар Виндзорын шилтгээнд болох арга хэмжээний үеэр II Елизаветатай уулзаж байна. Хатан хаан өөрийнх нь нэрээр нэрлэгдсэн ач охиноо анх удаа харахын тулд өөрийн дуртай спортын арга хэмжээ болох Эпсом Дерби рүү хийх аяллаа цуцалжээ.

Елизавета II нь Их Британийн гол бэлгэ тэмдэг. Түүний амьд ахуйд хамгийн гайхалтай үйл явдлууд тохиолдсон боловч хатан хаан сорилт бэрхшээлийг үргэлж нэр төртэй даван туулж, харьяат хүмүүстээ түүнийг үндэстний жинхэнэ удирдагч мөн гэдэгт эргэлзэх хором ч үлдээгээгүй.

Эх сурвалж: www.polit.mn