Дайжихуйн учир шалтгаан

2020-09-04
Нийтэлсэн: Админ
 5 мин унших

-БҮЛЭГ 5-

...Энэ бүлэгт би сэтгэцийн судалгааны аргаар тодорхой хүмүүс дээр хийсэн ажиглалтын үр дүнг бие хүний сэтгэл зүйтэй холбохыг оролдох болно. Дотоод сэтгэлийн хориг сааданд баригдаад байдаггүй бодол, зүүд, мөрөөдөл зэргийг нарийвчлан ажигладаг эмпирик судалгааны арганд гол нь түшиглэдэг болоод ч тэрүү, үр дүнг нь шууд түгээмэл болгон хэрэглэх болоогүй хэмээн үзэх явдал бий. Ухамсараас ангид сэтгэл зүйн асуудлыг хөндөснөөр л сая хэсэг бүлэг хүмүүс юм уу, бүхэл бүтэн нийгмийн хуурмаг зохистой үйл ажиллагааны нууцын хөшгийг сөхөх болно. Хүн өөрийнхөө үйлдэл, бодол, хүсэл эрмэлзлэлийнхээ учир шалтгааныг дандаа ухамсарлан бодож, эрэгцүүлээд байдаггүй гэдгийг бид хүлээн зөвшөөрчихвөл учир нь олдохгүй мэт байгаа олон зүйл ойлгомжтой болно.

Тодорхой хувь хүн дээр хийсэн ажиглалтыг нийгмийн бүхэл бүтэн бүлгийн сэтгэл зүйн судалгаанд ашиглаж болох уу хэмээн олон хүн асууж болох юм. Бололгүй яахав. Ямар ч нийгмийн бүлгийг хувь хүмүүс бүрдүүлдэг болохоор хувь хүнд үйлчилдэг сэтгэл зүйн олон механизм хүчин төгөлдөр үйлчлэлгүй яахав. Хувь хүний сэтгэл зүйг нийгмийн сэтгэл зүйн үндэс болгон авч үсэнээр асуудлыг авч үзэхэд барьцтай болох төдийгүй нийгмийн хөгжлийн явцад хэрхэн хувьсаж өөрчлөгддөгийг өргөн хүрээтэй эргэцүүлэх боломжтой болно. Хэрэв нийгмийн сэтгэл зүйн судалгааны үр дүн тодорхой хувь хүний ааш араншинд тулгуурладаггүйсэн бол яаж үнэмшилтэй болохов.

Хувь хүний ааш араншинг судлахыг зөвшөөрдөг юм гэхэд "хийрхүү" хэмээгддэг хүмүүсийг судалсан үр дүнг нийгмийн сэтгэл зүйн асуудалд хамаатуулахын зөв эсэхэд эргэлзэж бас болно. Харин бид дахиад л эргэлзэх хэрэггүй хэмээн хэлнэ. Хийрхүү хүмүүсийн авир араншин "эгэл" хүмүүсийг бодвол ердөө л илүү хурц, огцом огцом өөрчлөгддөгөөс биш үнэндээ нэг их ялгаатай биш  шүү дээ.

Энэ санааг сайн ойлгохын тулд юуны өмнө "хийрхүү", "эгэл" (буюу эрүүл) хүн гэж чухам хэнийг хэлдэгийг тодруулах хэрэгтэй болно.

"Эгэл буюу эрүүл хүн" гэдгийг хоёр замаар тодорхойлж болох юм л даа. Тухайн нийгэмд өөрт ногдсон үүргээ амжилттай гүйцэтгэж байгаа хүнийг юуны түрүүнд хэлж болох юм. Өөрөөр хэлбэл тухайн нийгэмд хэрэгтэй ажил үүрэг гүйцэтгэж чаддаг байхын зэрэгцээ гэр бүл үүсгэх замаар нийгмийн нөхөн үйлдвэрлэлд оролцох чадвартай байна гэсэн санаа юм. Хоёрдугаарт хувь хүн талаас өөрөөр хэлбэл тухайн хүний эрүүл мэнд, хөгжил, аз жаргалтай холбон үзэж болно.

Хэрэв нийгэм хувь хүний аз жаргалтай амьдралд хүрэлцээтэй байх нөхцөлөөр хангаж чаддаг байсан бол энэ хоёр ухагдахуун давхцаж байхсан. Харамсалтай нь ямар ч нийгэмд тийм байдаггүй ажээ. Хувь хүний хөгжлийг хангах нөхцөлөөрөө нийгмийн тогтолцоонууд өөр хоорондоо ялгаатай байдаг нь үнэн. Гэхдээ л ямар ч нийгэмд хэвийн тогтуун байдлаар оршин тогтнох, зорилт, бие хүний бүрэн төгс хөгжил хоёрын хооронд зааг ялгаа үүсээд байдаг ажээ. Нэг нь нийгмийн үнэт зүйлс гэдгээр нөгөө нь хувь хүний хэрзгцээгээр тайлбарлагддаг юм.

Харамсалтай нь энэ ялгааг үл тоох нь олонтой. Ихэнх сэтгэл зүйчид нийгмийн харилцааны бүтцэд учраа олж чадаагүй хүнийг хагас ухаантай гэх хүртэл хялбаршуулж тайлбарладаг. Мөн нөгөө талаас хөлөө олсон хувь хүнийг хүний хүчин зүйлийн хувьд өндәр үнэлэмжид хамааруулдаг. Гэтэл эгэл жирийн буюу дасан зохицох чадвар сайтай нь хийрхүүгээсээ жудаг, хүн чанарын хувьд доогуур байх нь олонтой байдаг. Өөрөөр хэлбэл бие хүний мөн чанараас ихэнхдээ татгалзаж, шаардагдаж байгаа дүрд хувиран зохицохыг хичээдэг учраас яваандаа өөрийн өнгә төрх, бие даасан байдлаа алдах нь түгээмэл шинжтэй байдаг ажээ. Тэгвэл хийрхүү хүнийг бие хүний мөн чанараа хадгалахын төлөөх тэмцэлд нугараагүй хүн гэж тодорхойлж болох нь. Энэ хүмүүс өөрийн нүүр царайгаа бүтээлч ажил үйлсээр нотлон харуулахын оронд хийрхэл, мөрөөдлийн мананд автсан болохоор хийж байгаа тэмцлийг нь амжилттай зүйл гэж хэлж болохгүй л дээ. Гэхдээ хүний үнэт зүйлийн талаас эрэгцүүлэх юм бол өөрийн нүүр царайгаа бүрэн алдчихсан "эгэл" хүнийг бодоход бага эвдэрсэн улс гэж хэлэх үндэстэй. Дасан зохицох явцад нүүр царайгаа алдаагүй, хийрхэлд автаагүй үй олон хүн байдаг нь тодорхойлогдлоо. Гэсэн ч хийрхэгчдийг нийгмийн үр ашгийн талаас авч үзэхгүй бол дайрч давшлах хэрэггүй юм гэж бид үзэж байна.

"Хийрхүү" хэмээх тодорхойлолтыг нийгэмд хамаатуулан тэр бүр хэрэглэж болохгүй санагддаг. Ядаж л нийгмийн үүргээ хүн бүр биелүүлэхгүй бол юу болох билээ, тийм юм ч байдаггүй л дээ. Гэхдээ хүний үнэт зүйлийн талаас өөрөөр хэлбэл нийгмийн гишүүд сэтгэл зүйн хувьд эрэмдэглэгддэгийг иш үндэс болговол бас ч хэрэглэж болох л ухагдахуун. Нийгмийн таагүй үр дагаварын тухай ярихдаа "хийрхүү" нийгэм хэмээх нэр томъёог залхаг болтол хэрэглэсэн болохоор бид хүний жаргалтай амьдрал, боломж чадвараа нээн илэрхийлэхэд таатай бус нийгэм хэмээхийг илүүд үзэж болно. Зожгирсон хувь хүний итгэлгүй байдлаас үүдэн буй болдог салах, дайжих сэтгэл зүйн механизмийн тухай бид энэ бүлэгт авч үзэх болно.

Итгэл үнэмшлийн ундрага болдог анхдагч холбоо тасарч, хувь хүн харь хөндий санагдавч гадаад орчинтой нүүр тулахын цагт хүчин мөхөсдөж, ганцаардахын зовлонд унаж, дааж давамгүй мэт санагдах болно. Үүнээс гарах хоёр зам бий. Нэг нь "эевэргүү" эрх чөлөөнд хүрэх зам гэж хэлж болно. Өөрөөр хэлбэл хүн оюун ухаан, сэтгэлийн хүч чадлаа дайчлан хайр сэтгэл хөдөлмөрт дулдуйдан хүмүүс, гадаад орчинтойгоо нэгдэж нягтрахыг хэлж байгаа юм. Ингэж чадсан хүн бас өөрийн өнгә төрхөө хадгалж үлддэгийг хэлэх хэрэгтэй. Нөгөө нэг зам нь ухралт буюу ганцаардлаас ангижрахын тулд эрх чөлөөнөөс татгалзахыг хэлж байгаа юм. Гэхдээ хүн ингэснээрээ бодьгалчлагдахаасаа өмнө байсан байдалдаа эргэж хэзээ ч орж чадахгүй учраас бий болсон дарамтнаас зугтах гэсэн оролдлого төдий зүйл гэдгийг шууд хэлэх хэрэгтэй. Аливаа аюул заналхийллээс дайжсан ийм алхам хийснээр эевэргүү чөлөөт байдалд хэзээ ч хүрдэггүй, харин ч аливаа хийрхүү үйлдлийн бүх шинжийг агуулж байдаг ажээ. Сэтгэлийн зовлонг зөөлрүүлж, түр амсхийхэд тустайгаас биш асуудлыг бүрэн шийднэ гэж байдаггүй...  

Эх сурвалж: Эрих Фромм. Эрх чөлөөнөөс дайжихуй. Орчуулагч  Н.Пүрэвдагва, УБ. 2018.

Эрүүл мэндийн салбарын удирдах ажилтнууд зөвлөлдлөө

Эрүүл мэндийн салбарын удирдах ажилтнууд зөвлөлдлөө

35 мин
Б.Энх-Амгалан: Хүний эрхийн зөрчлийг цэц шийдвэрлэх нь зөв

Б.Энх-Амгалан: Хүний эрхийн зөрчлийг цэц шийдвэрлэх нь зөв

1 цаг 9 мин
АН-ын бүлэг: Цэцийн хуулийн төслийн хэлэлцүүлэгт оролцохгүй

АН-ын бүлэг: Цэцийн хуулийн хэлэлцүүлэгт оролцохгүй

1 цаг 31 мин
О.Цогтгэрэл: Гурван сурагч тутмын нэг нь монгол хэлээрээ уншаад ойлгохгүй байна

О.Цогтгэрэл: Гурван сурагч тутмын нэг нь монгол хэлээрээ уншаад ойлгохгүй байна

1 цаг 52 мин
ХНХЯ: Асрамжийн төвд байдаг хүүхдүүдийн эцэг эхэд хүүхдийн мөнгө олгохгүй

ХНХЯ: Асрамжийн төвд байдаг хүүхдүүдийн эцэг эхэд хүүхдийн мөнгө олгохгү

2 цаг 9 мин
Малын хорогдол 5.9 саяд хүрлээ

Малын хорогдол 5.9 саяд хүрлээ

2 цаг 25 мин
Н.Алтанхуяг: Цэцийн хууль морин дэл дээгүүр явчихвий

Н.Алтанхуяг: Цэцийн хууль морин дэл дээгүүр явчихвий

4 цаг 23 мин
Ройтерс:Монголын экс Ерөнхий сайд уул уурхайгаас олсон хууль бус мөнгөөрөө Нью-Йоркт байшин худалдан авчээ

Ройтерс:Монголын экс Ерөнхий сайд уул уурхайгаас олсон хууль бус мөнгөөрөө Нью-Йоркт байшин худалдан авчээ

5 цаг 55 мин
Гал зогсоох тогтоол, улс орнуудын сэрэмжлүүлэг, экс Ерөнхий сайдын дуулиан өрнөсөн долоо хоног

Энэ долоо хоногт дэлхий дахинаа болсон үйл явдлын нэг нь Газын зурвастай холбоотойгоор НҮБ-ын Аюулгүйн зөвлөлөөс нэн даруй гал зогсоох тогтоолыг баталж чадлаа. Түүнчлэн өнгөрсөн баасан гарагт Москва хотноо болсон зэвсэгт халдлагын дараа улс орнууд ОХУ руу иргэдээ зорчихгүй байхыг анхааруулсаар байна.

8 цаг 28 мин
Сошиал орчинд ёс зүйтэй мэдээлэхийг уриаллаа

Бодит байдлыг сурвалжлан мэдээлэхдээ хэн нэгнийг ялгаварлан гадуурхаж, хэвшмэл ойлголтын золиос болгохгүй байх нь хэвлэл мэдээллийн мэргэжлийн ёс зүйн зарчим билээ. Иймд, хэвлэл мэдээллийн байгууллага, сэтгүүлчид жендэрийн тэгш эрхийг хангах чиглэлд манлайлж, хариуцлагаа дээшлүүлж ажиллах шаардлага сонгууль хаяанд ирсэн энэ үед чухал болоод байна. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудаас ёс зүйтэй нийтлэл, нэвтрүүлэг түгээхийг уриалж байдаг “Хэвлэл мэдээллийн зөвлөл”, Их британи, Умард Ирландын Нэгдсэн Хаант улсаас Монгол Улсад суугаа Элчин сайдын яамтай хамтран “Хэвлэл мэдээлэлд эрх тэгш байдлыг бүрдүүлэх нь” сэдэвт симпозиумыг өчигдөр зохион байгуулав. 

8 цаг 38 мин